Diyarbakır'ın tarihi ve kültürel zenginliği, Sur ilçesinde kendini en derin şekilde hissettiriyor. Sur, Diyarbakır’ın en eski ve en önemli ilçelerinden biri olarak, hem Osmanlı hem de önceki medeniyetlerden izler taşır. MÖ 3000'lere kadar uzandığı bilinen bu bölge, pek çok uygarlığa ev sahipliği yapmış ve sayısız tarihi olaya tanıklık etmiştir.
Sur ilçesi, Diyarbakır'ın merkezine oldukça yakın olmasına rağmen, kendine has tarihi dokusu ve yapılarıyla dikkat çeker. Bölgede yer alan ilk yerleşim izleri, Mezopotamya'nın önemli medeniyetlerinden biri olan Asurlar'a dayanır. Asur İmparatorluğu'nun etkisiyle inşa edilen ve zamanla Diyarbakır Kalesi’ne dönüşen yapılar, Sur ilçesinin ilk mimari miraslarını oluşturur. Diyarbakır Kalesi, Roma İmparatorluğu döneminde de büyük bir öneme sahipti ve surları, şehir halkı tarafından savunma amaçlı kullanılmaya devam etti.
Sur ilçesinin tarihi, İslamiyet’in bölgeye girmesiyle yeni bir döneme girmiştir. 639 yılında İslam ordularının Diyarbakır'ı fethetmesiyle, Sur ilçesinde birçok cami, medrese ve külliye inşa edilmiştir. Bu dönemde, Sur’un sokakları, dini yapılarla iç içe geçmiş ve bölgeye özgü bir İslam kültürü ortaya çıkmıştır.
Sur ilçesi, Osmanlı İmparatorluğu döneminde de büyük bir öneme sahipti. Diyarbakır, Osmanlı İmparatorluğu'nun önemli vilayetlerinden biri haline gelirken, Sur ilçesinde pek çok tarihi cami ve külliye inşa edilmiştir. Bu dönemde Sur, hem dini hem de ticaret hayatının merkezi olmuştur. Sur'un yapıları, Osmanlı döneminin zarif mimari stilini yansıtan örneklerle doludur.
Cumhuriyet dönemiyle birlikte, Sur ilçesinin yapısal gelişimi hız kazanmıştır. Ancak 20. yüzyılın ortalarında başlayan kentleşme süreci, Sur'un tarihi dokusunun bir kısmının yok olmasına neden olmuştur. Buna rağmen, Sur ilçesi hala eski Diyarbakır’ın kalbi olarak kabul edilir ve bölgedeki tarihi camiler, kiliseler ve hanlar, şehrin geçmişine ışık tutmaya devam etmektedir.
Günümüzde Sur ilçesi, tarihi dokusuyla olduğu kadar, kültürel mirasıyla da önemli bir yer tutmaktadır. Diyarbakır’ın en eski ve en zengin tarihi yapıları, surlarla çevrili bu ilçede yer almaktadır. Eski taş evler, dar sokaklar ve geleneksel yapılar, Sur’un geçmişini günümüze taşımaktadır.
Son yıllarda yaşanan restorasyon çalışmaları, Sur'un tarihi yapılarının korunmasına yönelik önemli adımlar atılmasına imkan sağlamıştır. Yine de, Sur ilçesi, Diyarbakır’ın geçmişini, kültürünü ve insanlarını anlatan en önemli alanlardan biri olarak kalmaya devam etmektedir.