Eski Diyarbakır evleri mimarisi nerden geliyor?

“Suriçi” olarak adlandırılan ve yüksek sur duvarlarıyla kuşatılan tarihi kent, Dicle Vadisi’nden oldukça yüksek geniş bir bazalt düzlük üzerinde kurulmuştur. Kentin ve kalesinin ne zaman kurulduğu bilinmemektedir. Kentin adı ilk olarak, M.Ö.1300 yıllarında, Asur çivi yazılarında “Amidi” olarak ifade edilmektedir.

Kentin doğusunu sınırlandıran İçkale kesiminin ilk yerleşme yeri olarak çekirdeği oluşturduğu, içindeki höyüğün ise Diyarbakır’ın ilk yerleşme alanı olduğu yönünde tezler öne sürülmektedir. Yarım çember şeklindeki bir surla çevrili olan bu bölüm, 4. yy’da Dış Kale’nin yapılmasıyla şehrin yönetim merkezi rolünü üstlenmiştir. Kent bu tarihten sonra, surlar, camiler, kiliseler, mescitler, hanlar, hamamlar, çeşmeler, evler ve köşklerle canlı bir kentsel yaşama sahip olmuştur.

 1940’lı yıllara kadar geleneksel özelliklerini büyük ölçüde korumuş olan kent, 1950’li yıllardan itibaren sur dışına doğru genişlemeye başlamıştır. Diyarbakır farklı dil, din ve etnik grupların bir arada yaşadığı bir kentti.

19.yüzyılda Diyarbakır şehir nüfusunun büyük bir bölümünü Türkler, Araplar ve Kürtlerin oluşturduğu Müslümanlar, gei kalanını ise Ermeni, Ermeni Katoliği, Protestan, İsavi Katoliği, Keldani, Süryani, Yakubi ve Nasturilerin meydana getirdiği Hıristiyan grupları ve Museviler (Yahudiler) oluştururdu. Bunların yanı sıra az sayıda Yezidi de bulunurdu. Aynı dönem içinde Ermeni ve Süryanilerin sayıları diğer Hıristiyan gruplarından daha fazlaydı.

Cephe düzeni

Evlerin dış ve iç cepheleri birbirinden farklı özellik gösterir. Dış cephe, iç cepheye göre oldukça sadedir. Dış cephedeki mimari elemanlar saçaklı basit bir giriş kapısı, küçük tepe pencereleri ve bazen bir cumbadan oluşmaktadır. Dış cepheler, genellikle yüksek sağır duvarlar şeklindedir. Evin yüksek duvarlar arkasında kalması ve dışarıya kapalı olması; mahremiyet tedbirlerinden kaynaklanmaktadır. Bu kapalılık, sokak ve yandaki komşu evlere doğru olur.