İslam dünyasının önemli düşünürlerinden biri olan İmam Gazâlî (k.s.), sohbetlerinde kalp merkezli bir yaklaşım benimserdi. Sohbetlerinde, zâhirî ve bâtınî zevkler arasındaki farkı vurgular, zâhirî zevklerin beş duyu organlarıyla elde edilen tatlar olduğunu, bâtınî zevklerin ise başkanlık, üstünlük, ilim gibi manevî tatlar olduğunu açıklar.
Bir örnekle anlatarak devam eder: Eğer bir kişi, semiz bir tavuk ve başkanlık arasında tercih yapacak olsa, kalbinin durumuna göre seçimi değişir. Sadece maddî zevk peşinde olan, başkanlık yerine lezzetli yemekleri tercih ederken, manevî bir derinlik arayan, ilim ve mârifet peşinde olan kişi, uzun süre aç kalmayı başkanlığa tercih eder.
Gazâlî, mânevî olgunlaşmanın, Allah'ı bilmek, O'nun cemâlini düşünmek ve ilâhî sırlara erişmekle mümkün olduğunu vurgular. Bu yolda ilerleyen bir kişi, dünyevi zevkleri ve başarıları küçümser, ölümün gerçekleşeceğini ve mânevî zevklerin sonsuz olduğunu bilir.
Allah'ı Bilme Zevki Üstündür:
Gazâlî, Allah'ı bilmek ve O'nun sıfatlarını düşünmek zevkinin, diğer maddî zevklerin üzerinde olduğunu belirtir. İlâhî mârifetin, başkanlık ve dünyevi zevklerden daha önde olduğunu savunur. Bu mânevî zevke ulaşan bir kişi, gözün, kulağın ve diğer duyuların ulaşamadığı derin bir huzura erişir.
Mânevî Zevklerin Sırları:
İmam Gazâlî, mânevî zevklerin derinliklerine daldıkça, dünyevi zevklerin geçici olduğunu ve ölümle sona ereceğini fark eder. Bu noktada, Allah'ı bilmek ve O'nun cemâlini düşünmek, diğer zevklerin önüne geçer. Mânevî dünyaya daldıkça, sıkıntılardan kurtulur ve ölümün ardında sonsuz bir huzura ulaşır.
Ârifin Yükselişi:
İmam Gazâlî, Allah'ı bilmek için uzun tefekkürlerde bulunanların, bu yolda ilerleyenlerin, bu mânevî zevklere ulaşabilenlerin bu derinlikleri nasıl hissettiklerini açıklar. Bu zevk, kalbinde bir şeyleri keşfeden, Allah'a yönelen ve O'na ulaşanların ayrıcalığıdır.
Mânevî Yolculuk:
Gazâlî, dünyevi zevklerin ötesindeki bu mânevî yolculuğun, Allah'ı bilmek ve O'na olan muhabbetle yoğrulmuş bir kalbe dayandığını ifade eder. Bu yolculuğa çıkanlar, diğer zevkleri ve dünya nimetlerini küçümserler.
Allah'a Mülakat:
İmam Gazâlî, mânevî zevklerin en üstününün Allah'a mülakat olduğunu söyler. Bu noktaya ulaşanlar, cennet nimetlerini dahi küçümserler çünkü onlar için en büyük zevk, Allah'ın cemâlini müşahede etmektir.
