Tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapmış olan Diyarbakır, 2017'deki arkeolojik kazılarla yer altındaki büyük sırları ortaya koydu. Zerzevan Kalesi'nde gerçekleştirilen kazılarda, antik Roma dönemine ait 1900 yıllık bir yer altı tapınağı bulundu. Bu tapınak, Roma İmparatorluğu'ndaki askerler arasında popüler olan Mithras dinine ait olup, gizli ayinlerin yapıldığı kutsal bir mekan olarak dikkat çekiyor.
Mithras Tapınağı: Gizli Ayinlerin Mekanı
Mithras Tapınağı, Zerzevan Kalesi'nde ana kayanın oyulmasıyla oluşturulmuş. 7 metre uzunluğunda, 5 metre genişliğinde ve 2,5 metre yüksekliğindeki bu yapı, antik dönemin gizemli ritüellerine ev sahipliği yapmıştır. Mithras dini, özellikle MS 2. ve 3. yüzyıllarda Roma İmparatorluğu'nda yaygınlık kazanmış; ancak MS 4. yüzyılda Hristiyanlığın yayılması ile önemini yitirmiştir. Zerzevan Kalesi’ndeki bu tapınak, Anadolu’daki sadece iki Mithras tapınağından biri olarak 2017'de tesadüfen keşfedilmiştir.
Tapınağın Mimarisi ve Gizemli Semboller
Mithras Tapınağı’nın mimarisi, dönemin ritüellerine uygun şekilde tasarlanmıştır. Tapınağın doğu duvarında, ana kayaya oyulmuş sütunlar ve nişler dikkat çekmektedir. Ortadaki büyük nişin çevresindeki sütunlar ve üzerlerindeki boya kalıntıları hala görünmektedir. Tapınak tavanında simetrik olarak yerleştirilmiş dört hayvan bağlama yeri, o dönemdeki kurban törenlerine işaret ediyor. Ayrıca, tapınak girişinde yer alan yazıtlar ve semboller, Mithras dinine ait gizli bilgileri sunuyor. Doğu duvardaki ışın tacı motifi, tapınağın dini anlamına dair önemli ipuçları taşıyor.
2018'de tapınağa açılan iki ritüel amaçlı koridorun keşfi, Mithras dininin daha iyi anlaşılmasına yönelik önemli bir adım oldu. Bu koridorların, ayinler sırasında katılımcılar tarafından kullanıldığı ve tapınağa ulaşım sağladığı düşünülmektedir.
Askeri Bir Garnizon ve Tarihi Mücadele Alanı
Zerzevan Kalesi, dini işlevinin yanı sıra askeri bir öneme de sahip. 124 metre yüksekliğindeki kayalık bir tepeye inşa edilen bu kale, Roma İmparatorluğu'nun doğu sınırındaki en stratejik askeri yerleşimlerinden biri olarak bilinmektedir. Amida ile Dara arasındaki antik ticaret yolunu kontrol eden Zerzevan Kalesi, Roma ve Sasani İmparatorlukları arasındaki büyük çatışmalara sahne olan bir garnizondu. Roma dönemindeki adı "Samachi" olan bu yerleşimin, Anastasios I ve Justinianos I dönemlerinde surları ve yapıları güçlendirilmiştir.
2017'de Ortaya Çıkan Sırlar
2017 yılında Zerzevan Kalesi'nde bulunan Mithras Tapınağı, bölgenin tarihine dair yeni bilgiler sunmaktadır. Bu tapınak ve çevresindeki yapılar, Roma İmparatorluğu'nun dini ve askeri yaşamına dair önemli ipuçları veriyor. Bu bulgular, Anadolu'nun farklı dönemlerine ışık tutarak tarihin yeniden yazılmasına katkıda bulunmaktadır. Zerzevan Kalesi'ndeki kazılar, bilinen bilgileri doğrulamakla kalmayıp, geçmişe dair birçok bilinmeyeni de gün yüzüne çıkarmaktadır.
